چگونه پروپوزال بنویسیم

پروپوزال، فرم پیشنهاد طرح تحقیقاتی است که شامل لیستی از تمام مراحل تحقیق و اقدامات لازم برای رسیدن به هدف پژوهشگر یا دانشجویی است که در صدد انجام و نگارش پایان نامه است و به انسجام اهداف و فرضیات و روش کار پایان نامه کمک می‌نماید، همچنین باعث رفع نواقص و به خصوص پیشگیری از خطاهای تحقیق قبل از شروع پایان نامه کارشناسی ارشد و دکتری می‌شود، روش تحقیق پایان نامه را روشن تر میکند و امکان برآورد قیمت، هزینه‌ها و زمان لازم جهت ارایه به سازمان حمایت‌کننده را فراهم می‌آورد. در پروپوزال، شما به معرفی موضوع طرح تحقیقاتی، توضیح اهمیت موضوع پایان نامه، ذکر پژوهش‌هایی که در گذشته در این باره صورت گرفته (سابقه، پیشینه و سوابق داخلی و خارجی پروپوزال) و نتایج حاصل از تحقیق می‌پردازید، همچنین روش‌هایی که در این پژوهش از آن‌ها بهره خواهید گرفت را ذکر می‌کنید.

پروپوزال را با دقت آماده کنید و جدی بگیرید! بررسی و ارزیابی علمی شما در واقع فقط از طریق پروپوزال است. پس تمام تلاش و دانش خود را برای تنظیم آن به کار بندید. برای نگارش پروپوزال، استانداردهای مختلفی وجود دارد که جهت آشنایی، یکی از روش‌های مرسوم نگارش پروپوزال در اینجا معرفی می‌گردد.

مراحل تدوین یک پروپوزال

• انتخاب موضوع (Project Title):

عنوان پروپوزال نشانگر محتوانی آن است. بنابراین نباید کلی و مبهم باشد.

• معیارهای اساسی انتخاب عنوان (بدون وجود هریک، طرح تحقیقاتی فاقد ارزش است):
• قابلیت اجرا: وجود منابع کافی، نیروی انسانی ماهر و امکانات مناسب
• اجتناب از دوباره‌کاری: برای این معیار چند استثنا وجود دارد: شرایط زمانی یا جغرافیایی متفاوت (مانند مطالعات اپیدمیولوژیک) و تحقیق به منظور تکمیل نتایج طرح‌های پیشین
• تناسب زمانی: به عنوان مثال، نتایج یک مطالعه اپیدمیولوژیک باید قبل از کنترل اپیدمی حاضر شود.
• معیارهای جنبی انتخاب عنوان:
• انتخاب اولویت‌های پژوهشی
• باصرفه بودن (هزینه – اثربخشی یا Cost-effectiveness)
• ملاحظات اخلاقی
• مقبولیت سیاسی

با توجه به محدودیت بودجه، بر حسب معیارهای بالا به هرکدام از طرح‌ها امتیاز تعلق می‌گیرد و بر اساس امتیاز کسب شده، در اولویت تصویب قرار می‌گیرند.

 

برخی از نکات مهم برای انتخاب عنوان پایان نامه و پروپوزال

• در بعضی طرح‌ها، بیان مکان و زمان انجام طرح، ضرورت دارد اما در مواردی که تنها یک رابطه علت و معلولی مورد بررسی قرار می‌گیرد (مانند ارتباط سن و فشارخون) بیان آن ضرورتی ندارد.
• بهتر است عنوان سؤالی نباشد.
• نتایج نباید در عنوان ذکر شوند؛ به عبارت دیگر، عنوان باید عاری از هرگونه پیش‌داوری باشد. مانند استراتژی های بازاریابی به افزایش فروش محصول منجر میشود. درحالیکه باید گفت: بررسی رابطه استراتژی های بازاریابی و افزایش فروش محصول

• بیان مسأله (Statement of the Problem):

در این قسمت به طور کلی باید موضوع تحقیق، علت و اهمیت انتخاب موضوع از لحاظ علمی و کاربردی و نقشی که می‌تواند در آینده کشور داشته باشد، توضیح داده شود. حدود انتظارات محقق از طرح و از همکاران طرح مشخص می‌گردد و واژه‌های اختصاصی و اختصارات نیز تعریف می‌شوند. به طور معمول، قسمتی از پروپوزال که برای نگاهی کلی به کار در دست اجرا، مورد مطالعه قرار می‌گیرد، بیان مسأله است. این قسمت، حیطه عمل طرح را متمرکز می‌کند و مجری طرح را از عوامل مداخله‌کننده‌ای که ممکن است ناخواسته نتایج تحقیق را تحت‌تأثیر قرار دهند، آگاه می‌کند تا در جهت حذف این عوامل، اقدام کند. بیان مسأله باید با تمامی اطلاعات موجود در آن زمینه که قابل‌دسترسی هستند، همراه شود تا خواننده در حین مطالعه، در صورت لزوم دستیابی به اطلاعات بیشتر، به رفرانس این اطلاعات که در پایان مطلب آورده می‌شود، مراجعه کند.

هدف اصلی از نوشتن پروپوزال، تسهیل ارایه طرح به ارگان حمایت‌کننده است که بخش مهمی از آن توسط بیان مسأله محقق می‌شود.

• فیلیپ چارت: رسم نموداری از همه عوامل مربوط به تحقیق و روابط آن‌ها با یکدیگر که پژوهشگر به منظور بیان منظم وابستگی آن‌ها با موضوع تحقیق، در بخش بیان مسأله می‌تواند از آن کمک بگیرد. برای رسم آن، ابتدا مسأله اصلی را در مرکز یک صفحه می‌نویسیم و سپس عوامل مستقیم و غیرمستقیم تأثیرگذار را با فلش به آن متصل می‌کنیم.

• بررسی متون و ادبیات پژوهش (Literature Review):

هرتحقیقی باید بر مبنای تجربیات و پژوهش‌های گذشته باشد تا علاوه بر استفاده از این تجربیات در جهت بهبود روند تحقیق، از دوباره‌کاری جلوگیری به عمل آید. در این بخش محقق نشان می‌دهد در زمینه مورد تحقیق و پیشرفت‌های اخیر، اطلاعات کامل دارد. البته تنها نوشته‌هایی باید ذکر شوند که به روشنی به هدف مطالعه مربوط می‌شوند و شما قصد دارید یافته‌های آن‌ها را تکمیل، اشتباهات آن‌ها را رفع و یا نتایج آن‌ها را رد نمایید. این نکته نیز حایز اهمیت است که نتایج مختلف فرضیه محقق نیز در کنار نتایج موافق ذکر شوند. برای تکمیل این قسمت کافی است روش چند مطالعه شبیه به هم و مهم‌ترین یافته‌های آن‌ها را توصیف و سپس فهرست آن‌ها را در قسمت منابع ذکر کنید. نظریات شخصی محقق نباید دخالت داده شوند و باید از محدود کردن جستجو به منابعی که از نظر نویسنده حمایت می‌کند، اجتناب کرد؛ همچنین باید از تعصب و یک سو نگری (Bias) در تهیه مطالب پرهیز کرد.

اهمیت بررسی متون:

• باعث آشنایی با روش‌های احتمالی دیگر که می‌توان در یک مطالعه به کار گرفت، می‌شود.
• مشکلات موجود بر سر راه تحقیق را که در مطالعات قبل رخ داده‌اند، نشان می‌دهد.
• دلایلی فراهم می‌شود تا بتوان از پژوهش پیشنهادی، پشتیبانی کرد.
• منابع مورد مطالعه جهت تکمیل این قسمت، عبارتند از:
• مراجع غیرادواری: مانند دایره‌المعارف‌ها، فرهنگ‌ها، درس‌نامه‌ها، اطلس‌ها و …
• مراجع ادواری: مانند نمایه‌ها (Indexes)، چکیده‌نامه‌ها (Abstracts)، کتاب‌شناسی‌های جاری (Bibliographies) و …
• منابع منتشرنشده: مانند پایان‌نامه‌ها، آمارهای موجود و همچنین مراجعه به افراد متخصص و صاحب‌نظر
• اینترنت و بانک‌های اطلاعاتی، مانند PubMed، Medline و …
• نمایه‌ها یا Indexes: نشریاتی که مشخصات مجلات و نشریات ادواری را بر اساس عنوان مقالات و یا بر اساس نام نویسندگان، فهرست می‌نماید. برخی از این نمایه‌ها عبارتند از:
• نمایه‌های اطلاعات پزشکی یا Index Medicus که یکی از مشهورترین نمایه‌ها محسوب شده و توسط کتابخانه ملی پزشکی آمریکا به صورت ماهانه تهیه و منتشر می‌شود.
• فهرست مندرجات جاری یا Current Contents که فهرست مجلاتی که در طول دو هفته گذشته منتشر شده‌اند را چاپ می‌کند تا بتوان به عنواین مقالات آن‌ها دست یافت.
• نمایه استنادی علوم یا Science Citation Index که هر سه ماه یک بار منتشر شده و در آن می‌توان با مراجعه به نام نویسنده یک مقاله، فهرست کسانی را که در سال اخیر به آن مقاله استناد کرده‌اند، به دست آورد؛ این امر به سنجش اعتبار مقالات نیز کمک می‌کند.

• اهداف و فرضیات طرح (Aims and Hypothesis):

الف) اهداف: در این بخش می‌بایست هدف از انجام تحقیق بیان گردد. هدف، پلی است که مسأله پژوهش را به روش تحقیق پیوند می‌زند؛ به عبارت دیگر، پایه متدولوژی هر طرح تحقیقاتی با نوشتن اهداف ساخته می‌شود و با توجه به آن می‌توان به نوع مطالعه پی برد. هدف کلی به صورت جمله و سایر اهداف به صورت عبارت نوشته می‌شوند.

• برای هر هدف توصیفی یک سؤال و برای هر هدف تحلیلی یک فرضیه مطرح می‌شود. (برای اینکه بحث روشن تر باشد از یک مثال فیزیکی بهره میگیریم)

مثال: بررسی میزان تأثیر مصرف خودسرانه قطره کورتون در کاهش دید و بیماری آب سیاه

هدف کلی: در قالب یک جمله رسا و قابل‌فهم بیان می‌گردد و معمولاً شامل همان عنوان طرح می‌شود. مانند: نقش مصرف خودسرانه قطره کورتون در کاهش دید و بیماری آب سیاه مورد مطالعه قرار می‌گیرد.

اهداف جزیی:

• اهداف جزیی ویژه: این اهداف، راه رسیدن به هدف کلی را گام به گام مشخص می‌کنند و ما را به هدف کلی پژوهش می‌رسانند و معمولاً شامل نتایجی هستند که در هر مرحله از طرح تحقیقاتی به آن دست می‌یابیم. مانند:
• تعیین میزان مصرف خودسرانه کورتون در جمعیت مورد مطالعه (توصیفی)

سؤال: میزان مصرف خودسرانه کورتون در جمعیت مورد مطالعه به طور متوسط چند قطره است؟

• تعیین فراوانی بیماری آب سیاه و کاهش دید در جمعیت مورد مطالعه (توصیفی)

سؤال: چند نفر از افراد مورد مطالعه مبتلا به بیماری آب سیاه و کاهش دید هستند؟

• تعیین ارتباط مصرف خودسرانه قطره کورتون با کاهش دید و بیماری آب سیاه (تحلیلی)

• اهداف جزیی فرعی: عبارت است از اهدافی که با هدف کلی طرح ارتباط مستقیم ندارند.
• تعیین ارتباط مصرف خودسرانه قطره کورتون با کاهش دید و بیماری آب سیاه به تفکیک جنس
• تعیین ارتباط بین سن و ابتلا به بیماری آب سیاه

ب) فرضیه: پیش‌بینی و حدس علمی است که محقق درباره رابطه احتمالی بین متغیرها آن را بیان می‌کند. فرضیات مختلف یک طرح نباید با یکدیگر متناقض باشند، همچنین متغیرهای آن باید قابل‌سنجش و آزمون‌پذیر باشند.

• فرضیه آماری صفر یا خنثی (H0): هرگونه ارتباط بین متغیرها را رد می‌کند.
• فرضیه تحقیق (H1): وجود همبستگی و ارتباط میان متغیرها را پیش‌بینی کرده و به صورت جمله مثبت نوشته می‌شود و خود شامل دو نوع است:
• دو دامنه یا بدون جهت که ارتباط را بدون در نظر گرفتن جهت بیان می‌کند.
• یک دامنه یا جهت‌دار که علاوه بر بیان ارتباط، جهت آن را نیز پیش‌بینی می‌کند.

مثال: تعیین ارتباط مصرف خودسرانه قطره کورتون با کاهش دید و بیماری آب سیاه (هدف جزیی تحلیلی)

فرضیه صفر: مصرف خودسرانه قطره کورتون با کاهش دید و بیماری آب سیاه ارتباطی ندارد.

فرضیه تحقیق دو دامنه: مصرف خودسرانه قطره کورتون با بیماری آب سیاه ارتباط دارد.

فرضیه تحقیق یک دامنه: مصرف خودسرانه قطره کورتون باعث افزایش ابتلا به بیماری آب سیاه می‌شود.

• روش تحقیق (Methodology):

در این بخش باید نوع مطالعه، متغیرها، تعداد نمونه‌ها، روش نمونه‌گیری، چگونگی جمع‌آوری داده‌ها و ابزار تحقیق، روش‌های آماری تجزیه و تحلیل کیفی وکمی داده‌ها و ملاحظات اخلاقی به طورکامل و دقیق توضیح داده شود. لازم به ذکر است که برخی از داوران، پس از موضوع تحقیق، مستقیماً این بخش را مطالعه نموده و نسبت به رضایت و یا عدم رضایت خود برای پذیرش آن نظر می‌دهند. به همین دلیل این بخش را باید کاملاً دقیق تهیه نمود. در اینجا تنها به ذکر انواع مطالعات و متغیرها می‌پردازیم.

انواع مطالعات:

• مشاهده‌ای: شامل ثبت مشاهدات بدون دخالت در شرایط افراد مورد پژوهش است. خود شامل مطالعات توصیفی و تحلیلی می‌شود.
• مداخله‌ای: پس از اعمال تغییر در شرایط افراد (مانند تجویز یک دارو) تأثیر آن مورد بررسی قرار می‌گیرد و می‌تواند به شیوه تجربی یا نیمه‌تجربی انجام گیرد.

• مطالعات توصیفی: جمع‌آوری منظم داده‌ها و ارایه نتایج در سه جنبه اساسی شامل شخص (سن، جنس، نژاد و …)، مکان و زمان
• Case Report (گزارش موردی): بررسی دقیق یک پدیده واحد (موقعیت بالینی خاص) که بر ارزیابی جنبه‌های نادر آن پدیده تأکید دارد و تصمیم‌گیری در موارد مشابه کاربرد خواهد داشت.

مثال: کبودی خود به خودی دو طرفه دور چشم در یک خانم حامله

• Case Series (سری موردها): بررسی چندین مورد از یک پدیده نادر و جستجو جهت یافتن نکات مشترک و منحصربه‌فرد آن‌ها

مثال: شناسایی ۵ جهش جدید در ژن گلیکوپروتئین پلاکت بیماران مبتلا به بیماران سندرم برنارد- سولیر.

• Cross Sectional (مقطعی): بررسی متغیرهایی که در یک مقطع مشخص در یک جامعه وجود دارند. مانند بررسی فراوانی، شیوع یا بروز یک بیماری در یک مقطع زمانی.

مثال: بررسی فشارخون در زنان یائسه

• مطالعات تحلیلی: عبارت است از تشخیص ارتباط بین دو یا چند متغیر، بدون اعمال تغییر و مداخله در آن‌ها.
• Case Control (مورد شاهدی): جمعیت بیماران مورد مطالعه شامل دو گروه است: بیماران در معرض عامل مورد مطالعه و بیمارانی که با آن مواجهه نداشته‌اند؛ گروه شاهد (افراد سالم همسان) نیز بر اساس مواجهه با عامل خطر به دو گروه تقسیم می‌شوند. در انتها، نتایج گروه‌ها مورد مطالعه قرار می‌گیرند.

مثال: بررسی عوامل خطرزا و تحمل گلوگز در بیماران مبتلا به عفونت کاندیدیایی

• Cohort (هم‌گروهی): ابتدا گروهی از افراد انتخاب شده و بر اساس مواجهه با عامل خطر یا عدم آن، به دو گروه تقسیم می‌شوند. با پیگیری این افراد، میزان بروز بیماری مورد نظر در دو گروه، محاسبه و مقایسه می‌شود.

مثال: بررسی رابطه مواجهه با آلودگی صوتی با افت شنوایی

• Cross Sectional (مقطعی): بررسی هم­زمان وجود بیماری و مواجهه با عوامل خاص بدون اثبات رابطه علت و معلولی

مثال: ارزیابی سطح سرمی منیزیم در بیماران دیابتی تیپ دو

• مطالعات مداخله‌ای تجربی: برای اثبات یک رابطه علیتی، از این نوع مطالعه استفاده می‌گردد که طی آن افراد به طور تصادفی، حداقل به دو گروه تقسیم می‌شوند (گروهی که تحت‌تأثیر مداخله یا تجربه قرار گرفته‌اند و گروه کنترل)، در انتها، نتایج بین گروه‌ها مورد مطالعه قرار می‌گیرد.چنانچه مطالعات تجربی بر روی انسان انجام گیرد، به آن کارآزمایی بالینی (Clinical Trial) گویند که امروزه به عنوان قوی‌ترین روش علمی برای ارزیابی روش‌های درمانی به کار می‌رود.

مثال: بررسی مقایسه‌ای درمان اندوسکوپیک با درمان دارویی زخم‌های خون‌ریزی‌دهنده دستگاه گوارش

• کور کردن کارآزمایی (Blindness): به منظور کاهش عوامل خارجی (تلقی بیمار نسبت به درمان، ظاهر دارو، نظر پزشک درباره فرآیند درمانی) که نتایج مطالعه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند، از این روش استفاده می‌شود که به سه طریق انجام می‌گیرد:
• یک‌سو کور: شرکت‌کننده متوجه نمی‌شود به کدام یک از دو گروه شاهد یا آزمایش تعلق دارد.
• دوسو کور: نه شرکت‌کننده و نه پزشک، متوجه گروه تخصیص‌یافته و نوع درمان انجام گرفته نیستند.
• سه‌سو کور: هیچ‌کدام از شرکت‌کننده، پزشک و تحلیل‌گر متوجه گروه و نوع درمان نیستند.
• مطالعات مداخله‌ای نیمه تجربی: این نوع مطالعه حداقل یکی از خصوصیات اصلی مطالعه تجربی (انتخاب تصادفی یا گروه کنترل) را ندارد.

مثال: تأثیر تحریکات شنوایی سازمان‌یافته بر میزان سطح هوشیاری بیماران کمایی

انواع متغیرها بر حسب مقیاس:

الف) متغیر کمی:

• اسمی یا اعتباری (Nominal): بین گروه‌ها هیچ‌گونه ارجحیتی وجود ندارد. مانند: جنسیت، ماه‌های سال، نژاد
• ترتیبی یا رتبه‌ای (Ordinal): بین گروه‌های مورد نظر از نظر این متغیرها، برتری وجود دارد. مانند: سطح سواد، شدت بیماری، طبقه اجتماعی

ب) متغیر کیفی:

• فاصله‌ای (Interval): متغیرهای کمی که فاصله بین گروه‌ها مساوی است. میزان صفر در این متغیرها به معنای فقدان ویژگی مورد نظر نیست. مانند: درجه حرارت (سانتی‌گراد)، سن
• نسبی (Ratio): میزان صفر به منزله فقدان کامل ویژگی مورد نظر است. مانند: غلظت، قد و وزن، درجه حرارت (کلوین)

• محدودیت‌های تحقیق:

در این بخش، محقق می‌بایست مشکلات علمی، اجتماعی، اقتصادی و … و موانع انجام کار را به درستی بیان نماید.

• منابع و بودجه لازم:

در این قسمت باید ریز هزینه‌ها مشخص شود که معمولاً به تفکیک هزینه‌های پرسنلی، مواد مصرفی و حمل و نقل نوشته می‌شوند. این بخش مشخص می‌کند که آیا اجرای پروژه با توجه به هزینه‌های برآورد شد، توجیه‌پذیرند یا به دلیل مخارج بالا باید برخی جنبه‌های آن تغییر کند.

• چکیده طرح پیشنهادی:

شامل خلاصه‌ای از اهمیت و ضرورت انجام طرح، اهداف و روش اجرای تحقیق، چگونگی استفاده از نتایج و واژه‌های کلیدی می‌شود.

• منابع (Refrences):

در این قسمت باید با پیروی از استانداردهای موجود، کلیه منابع اطلاعات ذکر شده در پروپوزال، ارایه گردد.