انواع روایی در روش تحقیق

انواع روایی در روش تحقیق (Types of Validity in Research Methods)

روایی (Validity) و پایایی (Reliability) ابزارهای پژوهش در پدیده‌های اجتماعی و سازمانی، اکثراً از طریق معرف‌ها (Indicators) صورت می‌گیرد. برای مثال، زمانی که هدف ارزیابی وجهه‌ی یک استاد بین دانشجویان است، گفته می‌شود رعایت نظم، داشتن سواد، بیان درست و… در زمره‌ی معرف‌ها یا شاخص‌های یک معلم خوب‌اند. حال سؤال این است که:

1. آیا این شاخص‌ها واقعاً نشان از معلمی خوب دارند؟
2. آیا مجموع این شاخص‌ها در نهایت برای شناخت و ارزیابی معلمی خوب کافی هستند؟

این سؤال‌ها با اعتبار تجربی (Empirical Validity) مرتبط‌اند؛ بنابراین می‌توان گفت که مسئله‌ی شناسایی اعتبار تحقیق، مخصوصاً در دانش‌های اجتماعی – انسانی، از آن رو مطرح می‌شود که تحقیق غالباً در زمینه‌ی امر نظری صورت می‌گیرد؛ یعنی پژوهش باواسطه و غیرمستقیم است (از طریق شاخص‌ها صورت می‌گیرد). پس در محاسبه‌ی اعتبار تحقیق، سؤال اصلی که محقق برای خود مطرح می‌کند، چنین است: آیا شخص در حال اندازه‌گیری درست آن چیزی است که در اندیشه‌ی اندازه‌گیری آن است؟

مقصود از روایی (Validity) آن است که وسیله‌ی اندازه‌گیری بتواند واقعاً خصیصه‌ی مورد نظر (Target Attribute) را اندازه بگیرد، نه صفت دیگری را. روایی آن خصیصه‌ی ابزار (Instrument) و یا روش جمع‌آوری داده‌ها (Data Collection Method) است که دانستن آن خصیصه، همان مقولاتی را تعیین می‌کند که برای تعیین آن مقولات طرح‌ریزی شده است. در این صورت اعتبار یک وسیله‌ی اندازه‌گیری آن است که اگر خصیصه‌ی مورد سنجش را با همان وسیله (وسیله‌ی مشابه و قابل مقایسه با آن) تحت شرایط مشابه دوباره اندازه‌گیری کنیم تا چه حد نتایج به‌دست‌آمده مشابهت دقیق و قابل اعتماد داشته باشند. یک وسیله (ابزار) معتبر آن است که دارای ویژگی تکرارپذیری (Reproducibility) و بازیافت‌پذیری (Recoverability) باشد، یعنی بتوان آن را در موارد متعدد به کار برد و در همه‌ی موارد نتایج یکسانی به دست آورد. «اگر روش‌های اندازه‌گیری فاقد اعتبار کافی و معقول باشد، اجرای پژوهش‌های تجربی بی‌معنی خواهد بود» (ساروخانی، ۱۳۸۶، ۱۴۴-۱۴۳).

انواع روایی (Types of Validity)

در این قسمت صرف روایی ابزار سنجش (Measurement Validity) را بررسی خواهیم کرد؛ یعنی وقتی مجموعه‌ای از سؤال‌ها را می‌پرسیم (تدوین یک ابزار سنجش)، امید داریم که مفهوم (Concept) را انعکاس دهیم، چگونه می‌توان به‌طور معقول مطمئن شد آن چه را که قصد آن داشته‌ایم برای سنجش تعیین کرده‌ایم و نه چیز دیگری؟ این امر می‌تواند با به‌کارگیری آزمونه‌ای خاص روانی (Psychometric Test) تعیین شود. برای آزمون درستی و خوب بودن سنجه‌ها، انواع آزمون‌های روانی (Psychometric Tests) مورد استفاده قرار می‌گیرد. نویسندگان برای تفهیم آزمون‌های روانی اصطلاحات مختلفی به کار می‌گیرند، برای وضوح موضوع، می‌توانیم آزمون‌های روایی (Validity Tests) را تحت سه عنوان کلی گروه‌بندی کنیم: روایی محتوا (Content Validity)، روایی معیار (Criterion Validity) و روایی سازه (Construct Validity) (دانایی فرد و همکاران، ۱۳۸۳، ۳۱۳).

• روایی محتوا (Content Validity)

روایی محتوا ایجاد اطمینان می‌کند که همه ابعاد و مؤلفه‌هایی که می‌توانند مفهوم مورد نظر (Concept of Interest) ما را انعکاس دهند، در آن سنجه وجود دارد. هر چه وجود این ابعاد و مؤلفه‌ها در سنجه، جهت انعکاس مفهوم، بیشتر باشد، روایی محتوا بیشتر می‌شود. در شرایط مختلف، محتوا تابعی است از ترسیم و تعیین خوب ابعاد و مؤلفه‌های مفهوم. روایی صوری (Face Validity)، شاخصی بسیار جزئی از روایی محتوا است. روایی صوری نشان می‌دهد که ابعاد و مؤلفه‌هایی که برای سنجش یک مفهوم مطرح می‌گردند، به‌طور ظاهری نیز این مهم را نشان می‌دهند و می‌بینیم که آن‌ها مفاهیم را مورد سنجش قرار می‌دهند.

• روایی وابسته به معیار (Criterion-Related Validity)

روایی وابسته به معیار زمانی ایجاد می‌شود که سنجه‌ی مورد نظر، افراد را بر اساس معیاری که انتظار پیش‌بینی آن می‌رود، متمایز سازد. این امر می‌تواند به‌وسیله‌ی ایجاد روایی هم‌زمان (Concurrent Validity) یا روایی پیش‌بین (Predictive Validity) آن طور که ذیلاً تشریح می‌گردد، انجام شود. روایی هم‌زمان موقعی ایجاد می‌گردد که مقیاس، افرادی که مشخص است نسبت به یکدیگر متفاوتند را از هم متمایز می‌کند؛ یعنی باید در آزمون، نمرات متفاوتی بگیرند. برای مثال، اگر یک سنجه در مورد اخلاق کار (Work Ethic) تدوین می‌شود و در مورد گروهی از دریافت‌کنندگان خدمات رفاهی اجرا می‌گردد، مقیاس باید افرادی که مایلند شغلی را بپذیرند و از زیر چتر خدمات رفاهی بیرون آیند را از کسانی که می‌خواهند تحت پوشش خدمات رفاهی باقی بمانند و خواهان شغلی نباشند، متمایز گرداند، زیرا کسانی که برای اخلاق کار ارزش زیاد قائل‌اند، نمی‌خواهند تحت پوشش خدمات رفاهی باشند و خواهان و مشتاق پذیرش شغل هستند. از طرف دیگر کسانی که برای اخلاق کار ارزش کمی قائل‌اند، ممکن است تمایل داشته باشند کماکان از خدمات رفاهی برخوردار باشند ولی اشتغال به کاری نداشته باشند. اگر هر دو نوع از افراد، نمره یکسانی بر اساس مقیاس اخلاق کاری بگیرند، آن گاه آزمون نتوانسته است سنجه‌ای از اخلاق کار باشد، بلکه سنجه‌ای از چیز دیگری بوده است.

روایی پیش‌بین، توانایی آزمون سنجه برای ایجاد تفکیکی بین افراد، در خصوص یک سنجه است که در آینده رخ می‌دهد. برای مثال، اگر نوعی آزمون استعداد (Aptitude Test) یا توانایی (Ability) از کارکنان در زمان استخدام به عمل می‌آید، انتظار می‌رود افراد را بر اساس عملکرد مورد انتظار آینده‌ی آنها تفکیک کند، آن گاه افرادی که نمرات ضعیفی دریافت می‌کنند، باید کارکنان ضعیفی باشند و افرادی که نمرات بالا از روی مقیاس به دست می‌آورند باید کارکنان خوبی باشند. آزمون‌ها ممکن است از روایی پیش‌بینی کنندگی (Predictive Validity) بالا، متوسط و یا پایینی برخوردار باشند.

• روایی سازه (Construct Validity)

روایی سازه دلالت بر این دارد که نتایج به‌دست‌آمده از کاربرد سنجه‌ها تا چه حد با تئوری‌هایی (Theories) که آزمون بر اساس آن‌ها طراحی شده، سازگاری دارد. این روایی از طریق روایی همگرا (Convergent Validity) و روایی واگرا (Divergent Validity) ارزیابی می‌شود. روایی همگرا زمانی ایجاد می‌شود که نمرات به‌دست‌آمده از دو ابزار مختلف، همان مفهومی را بسنجد که به میزان زیادی به آن مرتبط می‌شود. روایی واگرا زمانی ایجاد می‌شود که وقتی بر اساس تئوری پیش‌بینی می‌شود که دو متغیر همبستگی ندارند، نمرات به‌دست‌آمده از طریق سنجش آن‌ها نیز به‌طور تجربی همین امر را تأیید می‌کند.

روایی سازه بیشتر از روایی محتوایی (Content Validity) جنبه‌ی نظری دارد. بنا به تعریف، یک آزمون در صورتی دارای روایی سازه است که نمرات حاصل از اجرای آن به مفاهیم یا سازه‌های نظریه (Constructs) مورد نظر مربوط باشند (کرونباخ، ۱۹۷۰). برای مثال، یک آزمون یا پرسشنامه اضطراب (Anxiety Questionnaire) در صورتی دارای روایی سازه است که نمرات حاصل از آن، با سازه‌هایی که در نظریه‌های اضطراب آمده‌اند ارتباط داشته باشد.

مثال دیگر، آزمون خواندن (Reading Test) ممکن است برای اندازه‌گیری توانایی خواندن (Reading Ability) در نظر گرفته شود. اما اگر این آزمون نمرات خوبی به افرادی که توانایی خواندن پایین‌تری دارند، بدهد و نتایج آزمون با پیش‌بینی‌های نظری همخوانی نداشته باشد، می‌توان گفت که این آزمون دارای روایی سازه ضعیفی است.

به طور کلی، روایی سازه به محققان کمک می‌کند تا اطمینان حاصل کنند که ابزارهای آن‌ها، آن چه را که در نظر داشته‌اند می‌سنجند و نه چیزی دیگر. در نتیجه، ابزارهایی که دارای روایی سازه بالا هستند، می‌توانند به دقت و اعتبار بیشتری در تحقیقات علمی (Scientific Research) کمک کنند.

نتیجه‌گیری (Conclusion)

در این مقاله، به تحلیل انواع روایی و اهمیت آن‌ها در پژوهش‌های علمی (Scientific Research) پرداخته شد. روایی از جمله معیارهای اساسی برای ارزیابی کیفیت ابزارهای سنجش و داده‌های تحقیقاتی است. شناخت و ارزیابی دقیق انواع روایی می‌تواند به بهبود کیفیت تحقیق و افزایش اعتبار نتایج آن کمک کند. در نهایت، برای محققان ضروری است که ابزارهای خود را از جنبه‌های مختلف روایی مورد ارزیابی قرار دهند تا اطمینان حاصل کنند که نتایج به‌دست‌آمده نمایانگر واقعیت‌های مورد نظر هستند.

تیم اپلای ابرود آماده ارائه خدمات مرتبط با ویرایش ریسرچ پروپوزال اپلای (Research Proposal Editing)، انگیزه نامه Motivation Letter و تقویت رزومه اپلای (Resume Strengthening) می‌باشد. برای کسب هرگونه راهنمایی جامع و پاسخ به سوالات مرتبط با اپلای ابرود (Apply Abroad)، می‌توانید ۲۴ ساعته هفت روز هفته با تلگرام ما @Applyabroada در ارتباط باشید همچنین کانال Apply Abroad Voice در تعامل باشید.