گراندد تئوری (Grounded Theory) زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که پژوهشگر به دنبال تولید نظریه یا مدل مفهومی جدیدی باشد که به‌طور مستقیم از داده‌های تجربی استخراج شود. در تحقیقات اجتماعی و انسانی، به‌ویژه زمانی که دانش کافی از پدیده‌ای موجود نیست یا تئوری‌های موجود به اندازه کافی پاسخگو نیستند، گراندد تئوری می‌تواند بسیار مفید باشد. در ادامه، دلایل و شرایطی که این روش برای آن‌ها مناسب است، به تفصیل توضیح داده می‌شود.
چه زمانی از گراندد تئوری استفاده می کنیم
1. کشف پدیده‌های ناشناخته
در مواردی که پژوهشگر با حوزه یا موضوعی روبه‌روست که دانش یا نظریه‌های موجود درباره آن محدود یا ناکافی است، گراندد تئوری به عنوان ابزاری اکتشافی بسیار کارآمد است. در این رویکرد، پژوهشگر با جمع‌آوری و تحلیل داده‌های کیفی می‌تواند از دل داده‌ها، مفاهیم و چارچوب‌های نظری استخراج کند که به درک جدیدی از پدیده‌ها منجر شود. برای مثال، اگر پژوهشگری بخواهد به بررسی رفتار کاربران در شبکه‌های اجتماعی جدید بپردازد و به دنبال کشف انگیزه‌ها و الگوهای رفتاری ناشناخته‌ای باشد، گراندد تئوری گزینه‌ای مناسب است.
2. توسعه‌ی نظریه‌های جدید
گراندد تئوری به پژوهشگران این امکان را می‌دهد که تئوری‌هایی به‌طور مستقیم از داده‌های واقعی ایجاد کنند. این ویژگی به ویژه در شرایطی مفید است که نظریه‌های قبلی کافی نباشند یا نتوانند به طور کامل پدیده مورد نظر را توضیح دهند. در این حالت، گراندد تئوری می‌تواند با ایجاد نظریه‌های جدید و اصیل به پژوهشگر کمک کند تا چارچوبی منطبق با داده‌های موجود فراهم آورد. به عنوان مثال، در مطالعات روان‌شناسی که به بررسی تجربه‌های بیماران مبتلا به بیماری‌های خاص می‌پردازند، این روش می‌تواند به تولید نظریه‌ای منحصر به فرد کمک کند که از دل تجارب آن‌ها به دست آمده باشد.
3. درک عمیق‌تر از تجارب انسانی
گراندد تئوری برای مطالعاتی که هدف آن‌ها درک عمیق و دقیق از تجارب و احساسات انسانی است، بسیار مناسب است. از آنجایی که این روش به داده‌های کیفی و تجربیات افراد توجه زیادی دارد، پژوهشگران می‌توانند از آن برای کشف الگوها و معانی نهفته در تجارب انسانی استفاده کنند. این کاربرد به ویژه در پژوهش‌های انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی و روان‌شناسی دیده می‌شود. برای مثال، در پژوهشی که به بررسی تجربه بیماران از زندگی با بیماری‌های مزمن می‌پردازد، گراندد تئوری به پژوهشگر امکان می‌دهد به صورت مستقیم و بدون پیش‌فرض‌های نظری به فهم احساسات و چالش‌های آن‌ها بپردازد.
4. تحلیل مسائل پیچیده و چندبعدی
گراندد تئوری به دلیل انعطاف‌پذیری و قدرت اکتشافی بالا، به‌ویژه برای تحلیل مسائل پیچیده و چندبعدی مناسب است. در این روش، پژوهشگر می‌تواند به طور پویا به جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها بپردازد و در صورت مشاهده الگوهای جدید، داده‌های بیشتری جمع‌آوری کند. این ویژگی، گراندد تئوری را برای مطالعات چندبعدی و پیچیده بسیار مناسب می‌سازد. برای مثال، در تحقیقی که به بررسی تأثیرات اجتماعی و روانی محیط‌های کاری می‌پردازد، استفاده از این روش کمک می‌کند تا الگوهای رفتاری مختلف و عوامل مؤثر شناسایی شوند.
5. پر کردن شکاف‌های تحقیقاتی
در مواردی که شکاف‌های تحقیقاتی قابل‌توجهی در یک حوزه خاص وجود دارد، گراندد تئوری می‌تواند به پژوهشگر کمک کند تا با تحلیل داده‌ها، مفاهیم جدیدی کشف و این شکاف‌ها را پر کند. در پژوهش‌هایی که کمبود اطلاعات نظری دارند، این روش به پژوهشگر اجازه می‌دهد تا با دست‌یابی به مفاهیم و الگوهای جدید، به افزایش دانش در حوزه مورد نظر کمک کند. این کاربرد به‌ویژه در مطالعات بین‌رشته‌ای که ترکیب دیدگاه‌ها و حوزه‌های مختلف نیاز است، مشاهده می‌شود.
6. پاسخ به سؤالات پژوهشی باز و انعطاف‌پذیر
گراندد تئوری به‌طور خاص برای پاسخ به سؤالات پژوهشی باز و اکتشافی مناسب است. در این روش، پژوهشگر به جای تمرکز بر سؤالات محدود و دقیق، با سوالاتی گسترده وارد تحقیق می‌شود و به تدریج با جمع‌آوری داده‌ها و تحلیل آن‌ها، به سؤالات خاص‌تر دست پیدا می‌کند. این روش به پژوهشگر کمک می‌کند تا در فرایند پژوهش، بر اساس داده‌ها و شواهد به سوالات جدید و عمیق‌تر بپردازد. برای مثال، در تحقیقی که به بررسی تجربه‌های مختلف افراد از دوران بازنشستگی می‌پردازد، می‌توان از این روش برای بررسی و شناسایی الگوهای مختلف زندگی پس از بازنشستگی استفاده کرد.
7. کاربرد در شرایط عدم اطمینان نظری
زمانی که پژوهشگر با شرایطی مواجه است که نظریات موجود درباره موضوع تحقیق ضد و نقیض یا مبهم هستند، گراندد تئوری به او اجازه می‌دهد که بدون تکیه بر نظریه‌های از پیش تعیین‌شده، با توجه به داده‌ها به درک جدیدی دست یابد. در چنین شرایطی، به جای آزمون فرضیات، پژوهشگر از داده‌ها شروع کرده و با تحلیل آن‌ها به نظریه‌ای دست می‌یابد که به‌طور مستقیم با داده‌ها مرتبط است.
8. توسعه مدل‌های کاربردی در سازمان‌ها و مؤسسات
گراندد تئوری به دلیل انعطاف‌پذیری و قابلیت ایجاد مدل‌های عملی، در پژوهش‌های سازمانی و مدیریتی نیز کاربرد دارد. در این پژوهش‌ها، پژوهشگران می‌توانند از این روش برای ایجاد مدل‌ها و چارچوب‌هایی استفاده کنند که به بهبود فرآیندهای کاری و سیاست‌های سازمانی کمک می‌کند. برای مثال، در پژوهشی که به تحلیل تجربیات کارکنان از فرآیندهای نوآوری در سازمان می‌پردازد، می‌توان از گراندد تئوری برای ایجاد چارچوبی استفاده کرد که فرآیندهای نوآوری را بهبود بخشد.
9. مناسب برای داده‌های بدون ساختار و پیچیده
گراندد تئوری در مواجهه با داده‌های کیفی و پیچیده، مانند مصاحبه‌ها، یادداشت‌های میدانی و مستندات نوشتاری، ابزار قدرتمندی است. از آنجایی که این روش مبتنی بر تحلیل داده‌های بدون ساختار است، به پژوهشگر اجازه می‌دهد تا به استخراج مفاهیم و الگوهای پنهان بپردازد و به درک جدیدی از داده‌ها دست یابد.
جمع‌بندی
در مجموع، گراندد تئوری به عنوان یک روش تحقیق کیفی و اکتشافی، به پژوهشگر کمک می‌کند تا نظریه‌ها و چارچوب‌های جدیدی را به‌طور مستقیم از داده‌ها استخراج کند. این روش به‌ویژه در مواردی که دانش موجود ناکافی یا نظریه‌های موجود محدود هستند، مؤثر است. از طریق تحلیل سیستماتیک داده‌های کیفی و کشف الگوها و مفاهیم، پژوهشگر می‌تواند به درک جدیدی از پدیده‌های انسانی و اجتماعی دست یابد و در نهایت به تولید نظریه‌هایی کمک کند که به‌طور مستقیم از داده‌ها و تجربیات واقعی ناشی می‌شوند