راهبردهای پژوهش آمیخته گراندد تئوری

راهبردهای پژوهش آمیخته گراندد تئوری در رساله دکتری

در فرآیند انجام پایان نامه دکتری، روش‌های تحقیق ترکیبی ـ آمیخته اکتشافی ـ مدل ایجاد گونه شناسی ـ یکی از راهبرد پژوهشی رایج در گراندد تئوری یا نظریه زمینه یابی است. روشهای ترکیبی بر گردآوری، تحلیل و ترکیب توأمان داده‌های کیفی و کمی در مطالعه ای واحد یا مجموعه ای از مطالعه ها متمرکز است. بر حسب نوع ترکیب داده‌های کمی و کیفی، چهار طرح اصلی برای روش‌های آمیخته متصور است: طرح تکثر، طرح نهفته (آشیانه ای)، طرح تبیینی و طرح اکتشافی.

لف) طرح تکثر

این طرح که رایجترین و بلکه معروفترین طرح روش‌های آمیخته است، با هدف کسب داده‌های متفاوت اما تکمیلی درباره موضوعی مشابه، برای فهم بهتر مسئله پژوهش انجام می‌شود. در این طرح، پژوهشگر به هر دو دسته داده‌های کمی و کیفی وزن و اهمیت یکسانی می‌دهد؛ از این رو به گردآوری و تحلیل همزمان آنها مبادرت می ورزد و در نهایت، نتایج و یافته‌های حاصل از آنها را برای تفسیر به کار می گیرد. خنثی کردن ضعف ذاتی هر یک از روش ها به اتکای نقاط قوت ماهوی هر یک از آنها، غایتی است که پژوهشگر از استعمال همزمان هر دو روش دنبال می‌کند. به این ترتیب، از این طرح زمانی استفاده می‌شود که پژوهشگر مایل است نتایج و یافته‌های حاصل از استفاده همزمان دو روش مختلف کمی و کیفی در یک مطالعه واحد، یکدیگر را پشتیبانی و تقویت کنند.

• طرح تکثر، چهار گونه مختلف دارد: مدل همگرایی، مدل تبدیل داده‌ها، مدل اعتبارسنجی داده‌های کمی و مدل چندسطحی.

مدل همگرایی: در این گونه از طرح تکثر، پژوهشگر به گردآوری و تحلیل همزمان و مجزای داده‌های کمی و کیفی مربوط به پدیده‌های واحد می‌پردازد و سپس برای تفسیر، نتایج و یافته‌های به دست آمده را، با یکدیگر مقایسه یا از یافته‌های کیفی به‌منظور تصدیق، تأیید یا تقویت نتایج کمی استفاده می‌کند.

مدل تبدیل داده‌ها: در این طرح نیز پژوهشگر در فرآیند انجام پایان نامه دکتری به گردآوری و تحلیل همزمان و مجزای داده‌های کمی و کیفی مربوط به پدیده‌های واحد می‌پردازد، اما با این تفاوت که یک دسته از داده‌ها را پس از تحلیل به جنس داده‌های دیگر تبدیل می‌کند و در نهایت داده‌های هم جنس را به یکدیگر پیوند می‌دهد و با هم مقایسه می‌کند؛ در این طرح، داده‌ها در مرحله تجزیه و تحلیل با یکدیگر ترکیب می‌شوند و کار مقایسه و تحلیل آنها تسهیل می گردد.

مدل اعتبارسنجی داده‌های کمی: از این طرح زمانی استفاده می‌شود که پژوهشگر قصد دارد داده‌های کمی حاصل از راهبرد پیمایش را با استفاده از داده‌های کیفی به دست آمده از پرسش های باز همان پیمایش اعتبارسنجی کند و بسط دهد.

مدل چندسطحی: در این طرح، از روش‌های کمی و کیفی برای نشان دادن سطوح مختلف درون یک سیستم استفاده می‌شود. نتایج و یافته‌های هر سطح با یکدیگر ادغام می‌شوند و در نهایت تفسیر کلی و واحدی ارائه می گردد.

 ب) طرح نهفته (آشیانه ای)

در این طرح یکی از دو روش کمی یا کیفی بر دیگری اولویت و تفوق دارد؛ از این رو روشی که اولویت کمتری دارد، در دل روش متقدم آشیان می‌کند تا سوالی را که روش متقدم در پی پاسخگویی آن نیست یا اصلا از عهده پاسخگویی به آن بر نمی آید، پاسخ دهد. در واقع، نقش داده‌های ثانویه متأخر) در کلیت طرح، نقش مکمل است.

• طرح نهفته گونه های متفاوتی دارد، از جمله مدل نهفته آزمایشی و مدل نهفته همبستگی سنجی.

مدل نهفته آزمایشی: در این طرح، داده‌های کیفی در دل داده‌های کمی راهبرد آزمایشی نهفته می‌شوند. می‌توان این مدل را به دو صورت یک مرحله ای و دو مرحله ای انجام داد: در رویکرد یک مرحله ای (مدل آشیانه ای همزمان)، داده‌های کیفی هنگام مداخله گردآوری می‌شوند؛ اما در رویکرد دو مرحله ای، داده‌های کیفی قبل یا بعد از مداخله نیز گردآوری می‌شوند.

مدل نهفته همبستگی سنجی: در این مدل، پژوهشگر هنگام بررسی رابطه میان متغیرهای پیش بین و ملاک، از داده‌های نهفته کیفی به‌منظور تبیین ساز و کار رابطه متغیرهای پژوهش بهره می گیرد.

ج) طرح تبیینی

در این طرح، پژوهشگر اولویت گردآوری و تحلیل را به داده‌های کمی اختصاص می‌دهد و از داده‌های کیفی برای تشریح و تفسیر ابعاد مختلفی از آنچه در روش کمی تبیین شده‌اند، استفاده می‌کند. این طرح، به ویژه زمانی مفید خواهد بود که از مرحله اول، نتایج غیر منتظره ای به دست آمده است یا مشارکت کنندگان خاصی مورد توجه واقع شده‌اند؛

• بنابراین طرح تبیینی بر دو گونه است: مدل تبیین های تعقیبی و مدل انتخاب مشارکت کننده.

 مدل تبیین های تعقیبی

در این مدل، هنگان نگارش پایان نامه دکتری، اصالت با روش کمی است و پژوهشگر در آن از داده‌های کیفی تنها برای شرح یا بسط نتایج کمی – به ویژه موارد خاص و غیر منتظره – استفاده می‌کند.

مدل انتخاب مشارکت کننده

در این مدل، اگرچه روش کمی در مرحله نخست انجام می‌شود، تأکید بر مرحله دوم و داده‌های کیفی است. پس از آنکه داده‌های کمی گردآوری و تحلیل شدند، برخی از مشارکت کنندگان به صورت هدفمند انتخاب می‌شوند و داده‌های کیفی عمیقی از آنها برای تفسیر نهایی تهیه می گردد.

د) طرح اکتشافی

در این طرح، پژوهشگر اولویت گردآوری و تحلیل را به داده‌های کیفی اختصاص می‌دهد و در مرحله تفسیر، یافته‌های کیفی و نتایج کمی را با یکدیگر تلفیق می‌کند. هدف اصلی از این طرح، کاوش یک پدیده است. به تعبیر مورگان استفاده از این راهبرد زمانی مناسب است که پژوهشگر به دنبال آزمون مؤلفه های نظریه ای نوظهور – به دست آمده از مرحله نخست پژوهش – است. به زعم مورس یکی از اهداف به کارگیری این طرح در گراندد تئوری و در روش شناسی تحقیق در پایان نامه های دکترا، تعیین توزیع پدیده‌های مشخص در جامعه ای معین است؛ همچنین از آن می‌توان برای ایجاد و آزمون ابزار سنجش پدیده مورد بررسی بهره برد؛

• بنابراین طرح اکتشافی معمولا بر دو گونه است: مدل ایجاد ابزار و مدل ایجاد گونه شناسی.

مدل ایجاد ابزار

از این مدل برای ایجاد ابزاری جهت سنجش کمی پدیده مورد بررسی در مرحله نخست استفاده می‌شود. در این مرحله، پس از آنکه پدیده مورد بررسی کاوش و ابعاد گوناگون آن شناسایی گردید، گویه های مختلفی – نشانگر هر یک از مؤلفه های آن پدیده – در قالب ابزار سنجشی کمی تدوین می گردند. در مرحله دوم، ابزار به صورت کمی جهت آزمون مورد استفاده قرار می گیرد. در این مدل، تأکید بر بعد کمی پژوهش است.

مدل ایجاد گونه شناسی

از این مدل زمانی استفاده می‌شود که هدف از اجرای نخستین مرحله از پژوهش، شناسایی متغیرهایی مهم، ایجاد گونه شناسی یا نظامی برای دسته بندی، یا خلق نظریه ای بدیع و نوظهور و نیز هدف از اجرای مرحله دوم، آزمون با بررسی دقیقتر این یافته‌هاست.

• در این مدل، از تحلیل داده‌های کیفی، مقوله ها یا روابط خاصی ایجاد می‌شوند که خود زمینه ساز طرح سوال ها و فرضیه‌هایی جهت آزمون در مرحله دوم می گردند.

چرایی کاربرد طرح اکتشافی – مدل ایجاد گونه شناسی –

استفاده از طرح اکتشافی نقاط قوت استراتژیکی دارد؛ اولا از آنجا که این طرح در دو مرحله مجزا انجام می‌شود، هر مرحله به صورت مستقل اجرا می‌شود و گزارشی مخصوص به خود دارد؛ دوم اینکه علیرغم تأکیدی که در این طرح بر بعد کیفی پژوهش می‌شود، مرحله کمی، آن را برای مخاطبان کمی گرا پذیرفتنی می‌سازد؛ و در نهایت اینکه می‌توان به راحتی از این طرح برای مطالعات پژوهشی چند مرحله ای رساله دکتری مدیریت استفاده کرد. هر چند باید توجه داشت استفاده از این طرح، به سبب دو مرحله ای بودن، زمانبر است. از راهبرد پژوهشی  آمیخته یا روش‌های ترکیبی اکتشافی، در پژوهش‌های گوناگون حوزه مطالعاتی سازمان و مدیریت استفاده شده است.