دستیابی به روایی و پایایی در پژوهش کیفی چه روش هایی دارد؟
در پژوهش‌های کیفی، روایی (اعتبار) و پایایی (ثبات) اهمیت فراوانی دارند؛ زیرا این ویژگی‌ها نشان‌دهنده کیفیت و قابل‌اعتماد بودن یافته‌ها هستند. به دلیل ماهیت کیفی و تفسیرمحور این نوع پژوهش‌ها، روش‌های دستیابی به روایی و پایایی با پژوهش‌های کمّی متفاوت است. در ادامه به برخی از روش‌های رایج برای دستیابی به روایی و پایایی در پژوهش کیفی اشاره شده است.
1. سه‌سویه‌سازی (Triangulation)
انواع سه‌سویه‌سازی
- سه‌سویه‌سازی داده‌ها: استفاده از چندین منبع داده برای بررسی پدیده‌ای خاص. برای مثال، گردآوری اطلاعات از طریق مصاحبه، مشاهده و اسناد.
- سه‌سویه‌سازی نظری: به‌کارگیری نظریه‌های مختلف برای تحلیل و تفسیر داده‌ها.
- سه‌سویه‌سازی محققان: استفاده از چندین محقق برای جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها که باعث کاهش سوگیری فردی می‌شود.
تأثیر بر روایی و پایایی
سه‌سویه‌سازی با فراهم کردن دیدگاه‌های مختلف، دقت و عمق تحقیق را افزایش داده و احتمال سوگیری را کاهش می‌دهد. این روش یکی از مؤثرترین راه‌ها برای ارتقای روایی است.
2. بازبینی توسط مشارکت‌کنندگان (Member Checking)
تعریف
بازبینی توسط مشارکت‌کنندگان به این معناست که پژوهشگر یافته‌ها یا تحلیل‌های اولیه را با مشارکت‌کنندگان به اشتراک بگذارد تا از صحت و دقت برداشت‌ها و تفسیرها اطمینان حاصل کند.
تأثیر بر روایی
این روش، اعتبار پژوهش را افزایش می‌دهد؛ زیرا به پژوهشگر این امکان را می‌دهد که از تفسیر صحیح و دقیق داده‌ها مطمئن شود و هرگونه سوءتفاهم یا تفسیر اشتباه را اصلاح کند.
3. توصیف غنی و جزئیات‌محور (Thick Description)
تعریف
توصیف غنی به ارائه جزئیات دقیق و کامل از محیط، موقعیت و تجربه‌های مشارکت‌کنندگان اشاره دارد تا خواننده بتواند زمینه و شرایط پدیده مورد مطالعه را به‌خوبی درک کند.
تأثیر بر روایی
با ارائه جزئیات عمیق، امکان تفسیر بهتر یافته‌ها را فراهم کرده و خواننده می‌تواند خود به صحت یافته‌ها پی ببرد. این روش با ایجاد ارتباط عمیق‌تر با داده‌ها، به ارتقای روایی کمک می‌کند.
4. بازآزمایی توسط محققان دیگر (Peer Debriefing)
تعریف
در این روش، پژوهشگر از همکاران یا محققان دیگر دعوت می‌کند تا یافته‌ها و تحلیل‌ها را بررسی کنند و نظرات و بازخوردهای خود را ارائه دهند.
تأثیر بر روایی و پایایی
بازآزمایی توسط محققان دیگر به بررسی دقیق‌تر و بی‌طرفانه‌تری از داده‌ها کمک می‌کند و می‌تواند به شناسایی اشتباهات و اصلاح تحلیل‌ها کمک کند، که در نهایت باعث افزایش اعتبار و پایایی پژوهش می‌شود.
5. حفظ پیوستگی در تحلیل داده‌ها (Audit Trail)
تعریف
پژوهشگر باید تمام مراحل تحقیق، از جمله تصمیم‌گیری‌ها، تغییرات و تحلیل‌ها را به‌صورت مستند و دقیق ثبت کند تا روند کار در آینده نیز قابل پیگیری باشد.
تأثیر بر پایایی
این مستندسازی باعث می‌شود که مراحل تحقیق قابل تکرار و بررسی باشند و خواننده یا محقق دیگر بتواند روند کار را دنبال کند، که به افزایش پایایی کمک می‌کند.
6. استفاده از یادداشت‌های میدانی و تأملات شخصی (Reflexivity)
تعریف
پژوهشگر باید توجه کند که تجربه‌ها، باورها و سوگیری‌های شخصی می‌توانند بر نتایج تحقیق تأثیر بگذارند. بنابراین، لازم است که بازتاب‌های شخصی و تعاملات خود را در طول پژوهش ثبت کند.
تأثیر بر روایی
یادداشت‌های میدانی و تأملات شخصی باعث می‌شوند که پژوهشگر به نقش خود در تحقیق آگاه باشد و از هرگونه تأثیر سوگیری بر نتایج جلوگیری کند و اعتبار پژوهش را افزایش دهد.
7. استفاده از نمونه‌گیری هدفمند (Purposeful Sampling)
تعریف
در پژوهش‌های کیفی، انتخاب مشارکت‌کنندگان باید به‌طور هدفمند صورت گیرد تا اطلاعاتی که برای پاسخ به سوالات تحقیق مورد نیاز است، گردآوری شود.
تأثیر بر روایی
با انتخاب دقیق نمونه‌ها، داده‌های مرتبط و قابل‌اعتمادتر جمع‌آوری می‌شود و روایی تحقیق بهبود می‌یابد.
8. تکرارپذیری (Dependability)
تعریف
پژوهشگر باید روش‌ها و مراحل تحقیق را به‌گونه‌ای توصیف کند که امکان تکرار آن توسط دیگران فراهم باشد.
تأثیر بر پایایی
توصیف دقیق و شفاف مراحل تحقیق، امکان تکرار و بررسی مجدد تحقیق را فراهم می‌کند و به اعتبار و ثبات یافته‌ها می‌افزاید.
9. دقت در کدگذاری و تحلیل داده‌ها (Consistent Coding and Data Analysis)
تعریف
در فرایند تحلیل داده‌ها، پژوهشگر باید در کدگذاری و دسته‌بندی داده‌ها از روش‌ها و اصول یکسان و مشخصی استفاده کند.
تأثیر بر پایایی
کدگذاری دقیق و یکپارچه باعث می‌شود که تحلیل داده‌ها به‌صورت منسجم و قابل پیگیری باشد و به‌ویژه در تحقیقات داده‌بنیاد به افزایش پایایی کمک می‌کند.
10. مستندسازی گام به گام تحقیق (Detailed Documentation)
تعریف
پژوهشگر باید به‌صورت دقیق و گام به گام، تمامی مراحل و تصمیمات پژوهشی را مستند کند تا دیگران بتوانند آن را به‌طور کامل دنبال کنند.
تأثیر بر روایی و پایایی
این مستندسازی به شفافیت و دقت کار می‌افزاید و به خواننده یا پژوهشگران دیگر این امکان را می‌دهد که پژوهش را به‌طور کامل ارزیابی کنند و احتمال خطا کاهش یابد.
جمع‌بندی
در پژوهش کیفی، روایی و پایایی از طریق ایجاد شفافیت، استفاده از روش‌های چندگانه و بازبینی مستمر داده‌ها تقویت می‌شود. با استفاده از روش‌هایی همچون سه‌سویه‌سازی، بازبینی توسط مشارکت‌کنندگان و مستندسازی کامل، پژوهشگر می‌تواند اطمینان حاصل کند که یافته‌ها معتبر، قابل‌اعتماد و منسجم هستند و به نتایج دقیق‌تری دست یابد.