روایی (Validity) یکی از مهم‌ترین مفاهیم در رساله دکتری است که به میزان دقت و صحت نتایج تحقیق اشاره دارد. همچنین یکی از مسائلی که در نگارش ریسرچ پروپوزال اپلای دکتری حائز اهمیت است پرداختن به روش دستیابی به روایی و پایایی تحقیق است. در پژوهش‌های کیفی که بر تفسیر و تحلیل عمیق داده‌ها تمرکز دارند، روایی به معنای سنجش این است که آیا تحقیق توانسته است موضوع مورد مطالعه را به درستی و با دقت توصیف کند یا خیر. در این مقاله، به بررسی مفهوم روایی در تحقیق کیفی پرداخته و به ۱۵ نکته کلیدی درباره ارتقای روایی در این نوع تحقیقات اشاره می‌کنیم.
نکته ۱: تعریف روایی در تحقیق کیفی
- روایی مفهومی: روایی در تحقیق کیفی به دقت و توانایی پژوهشگر در بازنمایی صحیح واقعیت مورد مطالعه اشاره دارد.
- ارتباط روایی با دقت توصیفی: در تحقیق کیفی، توصیف‌های دقیق و مستند از تجربیات و نظرات شرکت‌کنندگان به افزایش روایی کمک می‌کند.
- مقایسه روایی در تحقیقات کمی و کیفی: در تحقیقات کمی، روایی به ارتباط ابزارهای سنجش با متغیرهای مورد مطالعه اشاره دارد، در حالی که در تحقیقات کیفی، روایی به دقت تفسیرهای پژوهشگر مربوط می‌شود.
نکته ۲: روایی داخلی در تحقیق کیفی
- روایی داخلی (Internal Validity): به درستی روابط علّی درون پژوهش اشاره دارد.
- تضمین روایی داخلی در کیفی: بررسی تطابق داده‌ها با مفاهیم استخراج‌شده از مصاحبه‌ها و مشاهدات.
- استفاده از چند منبع داده (Triangulation): استفاده از منابع داده‌های مختلف برای بررسی و تایید یافته‌ها.
نکته ۳: روایی خارجی در تحقیق کیفی
- روایی خارجی (External Validity): اشاره به قابلیت تعمیم نتایج تحقیق به موقعیت‌ها یا افراد دیگر.
- محدودیت‌های تعمیم در تحقیق کیفی: در بسیاری از تحقیقات کیفی، نتایج به یک گروه خاص محدود می‌شوند و به راحتی به دیگر موقعیت‌ها تعمیم داده نمی‌شوند.
- اهمیت زمینه‌گرایی: نتایج در تحقیقات کیفی اغلب به یک زمینه خاص محدود است و به همین دلیل تعمیم‌پذیری آن کم‌تر از تحقیقات کمی است.
نکته ۴: اعتبارسنجی یافته‌ها از طریق مشارکت‌کنندگان
- بازبینی توسط شرکت‌کنندگان: یکی از روش‌های رایج برای افزایش روایی در تحقیق کیفی، تأیید نتایج توسط شرکت‌کنندگان است.
- مشارکت فعال شرکت‌کنندگان: بازبینی نتایج تحقیق توسط افراد شرکت‌کننده می‌تواند به دقت توصیف‌های ارائه‌شده کمک کند.
- بازخورد شرکت‌کنندگان: درخواست از شرکت‌کنندگان برای ارائه بازخورد و نظر در مورد نتایج نهایی پژوهش.
نکته ۵: مثلث‌سازی داده‌ها (Triangulation)
- تعریف مثلث‌سازی: استفاده از چندین روش یا منبع داده برای بررسی و تأیید یک موضوع.
- انواع مثلث‌سازی: مثلث‌سازی می‌تواند شامل استفاده از منابع مختلف داده، ناظران مختلف یا روش‌های مختلف جمع‌آوری داده باشد.
- افزایش روایی از طریق مثلث‌سازی: استفاده از مثلث‌سازی در تحقیق کیفی می‌تواند به کاهش تعصب‌های احتمالی و افزایش دقت نتایج کمک کند.
نکته ۶: اعتبار پژوهشگر
- تأثیر پژوهشگر در تحقیق کیفی: پژوهشگر در تحقیقات کیفی نقش فعالی دارد و تجربه، تخصص، و دیدگاه‌های او می‌تواند بر نتایج تحقیق تأثیرگذار باشد.
- شفافیت در نقش پژوهشگر: پژوهشگر باید به وضوح تأثیرات خود بر داده‌ها و تحلیل‌ها را شفاف‌سازی کند.
- کنترل سوگیری‌های پژوهشگر: استفاده از روش‌هایی مانند ارزیابی همکاران برای کنترل سوگیری‌های پژوهشگر.
نکته ۷: بازبینی همکاران (Peer Review)
- تعریف بازبینی همکاران: ارزیابی و نقد تحقیق توسط دیگر پژوهشگران به منظور بررسی روایی و دقت یافته‌ها.
- مزایای بازبینی همکاران: این روش به شناسایی نقاط ضعف و تقویت یافته‌ها کمک می‌کند.
- استفاده از بازبینی در مراحل مختلف: بازبینی همکاران می‌تواند در طول مراحل مختلف تحقیق از جمله تحلیل داده‌ها انجام شود.
نکته ۸: روایی روایتی
- تعریف روایی روایتی: به توانایی تحقیق در بازگو کردن تجربیات و نظرات شرکت‌کنندگان به شیوه‌ای معتبر اشاره دارد.
- حفظ صداقت و انسجام روایت‌ها: روایت‌های شرکت‌کنندگان باید به دقت ثبت و ارائه شوند تا روایی حفظ شود.
- مقایسه با دیگر تحقیقات کیفی: بررسی شباهت‌ها و تفاوت‌ها با دیگر پژوهش‌های کیفی به افزایش روایی کمک می‌کند.
نکته ۹: استراتژی‌های تأییدپذیری
- استفاده از مستندات و یادداشت‌های میدانی: پژوهشگران باید تمامی داده‌های جمع‌آوری‌شده را به طور دقیق مستند کنند تا تأییدپذیری یافته‌ها امکان‌پذیر باشد.
- مستندات دقیق: یادداشت‌های دقیق و مستندات کمک می‌کنند تا دیگر پژوهشگران بتوانند یافته‌ها را بررسی و تأیید کنند.
- مراجعه به داده‌های خام: پژوهشگران باید به داده‌های خام مراجعه کنند و آن‌ها را به دقت تحلیل کنند تا از تأییدپذیری یافته‌ها اطمینان حاصل کنند.
نکته ۱۰: طول زمان مشاهده و تعامل با داده‌ها
- مدت‌زمان مطالعه: افزایش مدت‌زمان مشاهده و تعامل با شرکت‌کنندگان به پژوهشگر کمک می‌کند تا به درک عمیق‌تری از پدیده مورد بررسی برسد.
- مشاهده مکرر: مشاهده مکرر به پژوهشگر کمک می‌کند تا تغییرات در طول زمان را ثبت کند و دقت داده‌ها افزایش یابد.
- تعامل مستمر با داده‌ها: بررسی و تعامل مداوم با داده‌ها به بهبود روایی یافته‌ها منجر می‌شود.
نکته ۱۱: شفافیت در جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها
- روش‌های شفاف جمع‌آوری داده‌ها: پژوهشگر باید به وضوح روش‌های خود برای جمع‌آوری داده‌ها را توضیح دهد.
- تحلیل داده‌ها به صورت دقیق: تحلیل داده‌ها باید به صورت دقیق و با شفافیت کامل انجام شود تا روایی افزایش یابد.
- مستندسازی دقیق فرآیندها: پژوهشگر باید تمامی مراحل تحقیق و تحلیل را به طور دقیق مستند کند.
نکته ۱۲: سازگاری با دیگر پژوهش‌ها
- مقایسه با پژوهش‌های پیشین: مقایسه یافته‌ها با نتایج پژوهش‌های پیشین می‌تواند به افزایش روایی کمک کند.
- تطابق با نظریات موجود: بررسی تطابق یافته‌ها با نظریات موجود در حوزه تحقیقاتی.
- ارزیابی انتقادی از تحقیقات پیشین: ارزیابی تحقیقات پیشین برای بررسی نقاط قوت و ضعف و بهبود روایی.
نکته ۱۳: بازنمایی دقیق داده‌ها
- ارائه داده‌ها به شکل شفاف: نتایج باید به گونه‌ای ارائه شوند که تمامی جنبه‌های پدیده مورد بررسی به دقت توصیف شوند.
- استفاده از نقل‌قول‌های دقیق: استفاده از نقل‌قول‌های دقیق از شرکت‌کنندگان برای حمایت از یافته‌های تحقیق.
- ارائه چندین دیدگاه مختلف: ارائه دیدگاه‌های مختلف و متنوع از شرکت‌کنندگان به افزایش روایی کمک می‌کند.
نکته ۱۴: پاسخگویی به مسائل و چالش‌های پژوهش
- شفاف‌سازی چالش‌ها: پژوهشگر باید چالش‌های پیش‌آمده در طول تحقیق را به روشنی توضیح دهد.
- ارزیابی محدودیت‌های تحقیق: محدودیت‌های پژوهش باید به دقت ارزیابی شوند تا بر روایی نتایج تأثیر منفی نداشته باشند.
- پیشنهادات برای تحقیقات آتی: ارائه پیشنهادات برای بهبود روایی در تحقیقات آتی.
نکته ۱۵: انعطاف‌پذیری در تفسیر نتایج
- استفاده از تفسیرهای منعطف: در پژوهش‌های کیفی، پژوهشگر باید قادر باشد تا نتایج را به صورت منعطف و متناسب با تغییرات داده‌ها تفسیر کند.
- پذیرش نتایج متفاوت: پذیرش وجود نتایج متفاوت یا متناقض به بهبود روایی کمک می‌کند.
- استفاده از تحلیل تفسیری: پژوهشگر باید به تحلیل تفسیری داده‌ها توجه ویژه داشته باشد تا جنبه‌های مختلف پدیده مورد بررسی پوشش داده شود.
نتیجه‌گیری
در پژوهش‌های کیفی، روایی به معنای توانایی پژوهشگر در ارائه توصیف دقیق و تفسیر مناسب از پدیده‌های مورد مطالعه است. استفاده از روش‌های متنوعی مانند مثلث‌سازی داده‌ها، بازبینی توسط شرکت‌کنندگان و همکاران، و ارائه داده‌ها به صورت شفاف می‌تواند به افزایش روایی در تحقیقات کیفی کمک کند