داوری مقاله به انگلیسی Peer Review فرآیندی پیچیده و چند مرحله‌ای است که به کمک معیارهای دقیق، به ارزیابی علمی و محتوایی مقالات ارسالی به مجلات علمی می‌پردازد. این فرآیند به افزایش کیفیت و اعتبار علمی مقالات کمک کرده و مانع از انتشار مطالب ضعیف یا نامعتبر می‌شود. در ادامه، معیارها و مراحل داوری مقالات با توضیحات جامع‌تری ارائه شده است.
معیارهای داوری مقاله
- Originality (اصالت و نوآوری):
- نوآوری در پژوهش از اولین معیارهای مهم برای پذیرش مقالات علمی است. مقاله باید دارای ایده‌های جدید و دستاوردهای تازه‌ای باشد که در ادبیات موضوعی پیشین مورد توجه قرار نگرفته‌اند. داوران بررسی می‌کنند که آیا یافته‌های مقاله می‌توانند به عنوان یک مرجع جدید در این حوزه شناخته شوند یا خیر. اگر مقاله مشابه پژوهش‌های قبلی باشد یا نکات جدیدی نداشته باشد، احتمال رد آن بالاست.
- Methodology (روش‌شناسی):
- روش تحقیق بخش حیاتی مقاله است که شامل انتخاب ابزارها، تکنیک‌ها و مراحل اجرای پژوهش می‌شود. داوران ارزیابی می‌کنند که آیا روش‌های استفاده شده دقیق، علمی و قابل تکرار هستند. به عنوان مثال، چگونگی جمع‌آوری داده‌ها، استفاده از روش‌های آماری معتبر، و بررسی صحت و دقت داده‌ها از مواردی است که داوران به آن‌ها توجه دارند. اگر روش‌شناسی مقاله دارای ابهام باشد یا نتواند نتایج قابل اعتمادی ارائه دهد، ممکن است نیاز به اصلاح یا توضیح بیشتر داشته باشد.
- Clarity and Structure (وضوح و ساختار):
- ساختار مناسب و نظم‌دهی منطقی از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا به خواننده کمک می‌کند تا مطالب را به‌خوبی درک کند. هر مقاله علمی باید دارای بخش‌های استانداردی چون چکیده (Abstract)، مقدمه (Introduction)، روش‌ها (Method)، نتایج (Results)، بحث (Discussion) و نتیجه‌گیری (Conclusion) باشد. داوران بررسی می‌کنند که آیا مقاله به صورت روان نوشته شده و از بیان دقیق و منسجمی برخوردار است یا خیر. ساختار ضعیف یا ناهماهنگ ممکن است خوانش و درک مقاله را دشوار کند.
- References (منابع و مستندات):
- استفاده از منابع معتبر و به‌روز به مقاله اعتبار می‌بخشد. داوران توجه می‌کنند که نویسندگان از منابع معتبر و به‌روز استفاده کرده باشند و به روش صحیح ارجاعات را درج کرده باشند. ارجاع به مقالات معتبر و پژوهش‌های جدید به داوران نشان می‌دهد که نویسندگان با ادبیات موضوعی به‌خوبی آشنا هستند. همچنین، استفاده از Citation Style مناسب (مانند APA، MLA یا Harvard) نشان از دقت و رعایت اصول نگارش علمی دارد.
- Interpretation of Results (تحلیل و تفسیر نتایج):
- نتایج به‌دست‌آمده باید به‌طور دقیق و علمی تفسیر شوند و نتایج نباید صرفاً عدد و داده‌های خام باشند. داوران بررسی می‌کنند که آیا نویسندگان با استفاده از تحلیل دقیق و بر اساس شواهد، نتایج خود را به‌درستی تفسیر کرده‌اند یا خیر. تعمیم‌دهی‌های نادرست یا نتیجه‌گیری‌های بدون پشتوانه علمی می‌تواند به کاهش اعتبار مقاله منجر شود.
- Relevance to Journal Scope (تطابق با حوزه‌ی مجله):
- مقاله باید با حوزه علمی و تخصصی مجله‌ای که به آن ارسال شده است، هماهنگ باشد. به‌عنوان مثال، ارسال مقاله‌ای در حوزه پزشکی به مجله‌ای که بر علوم اجتماعی تمرکز دارد، منطقی نیست و معمولاً در همان بررسی اولیه رد خواهد شد. در این راستا، داوران و سردبیر بررسی می‌کنند که آیا مقاله به موضوعات و اهداف علمی مجله مربوط است و به پیشرفت دانش در آن زمینه کمک می‌کند یا خیر.
- Impact (اهمیت و تأثیر):
- داوران به این نکته توجه دارند که مقاله تا چه اندازه به حوزه علمی خود کمک می‌کند و آیا یافته‌های آن ارزش افزوده‌ای برای دانش علمی دارند یا خیر. مقالاتی که به موضوعات مهم و پرطرفدار پرداخته یا به سوالات جدید علمی پاسخ می‌دهند، از اهمیت و تأثیر بیشتری برخوردارند و احتمال پذیرش آن‌ها بیشتر است.
مراحل داوری مقاله
- Initial Screening (ارزیابی اولیه):
- پس از ارسال مقاله، سردبیران مجله یک بررسی اولیه از آن انجام می‌دهند. در این مرحله، مقاله از نظر تطابق با حوزه تخصصی مجله و رعایت نکات ساختاری و نگارشی بررسی می‌شود. در صورتی که مقاله ضعیف یا نامناسب باشد، در این مرحله رد شده و به نویسندگان بازگردانده می‌شود.
- Reviewer Selection (انتخاب داوران):
- در صورت پذیرش اولیه، سردبیران مجله برای بررسی دقیق‌تر، مقاله را به داوران متخصص در حوزه مربوطه ارسال می‌کنند. انتخاب داوران بر اساس تخصص و تجربه آن‌ها صورت می‌گیرد و معمولاً از افرادی انتخاب می‌شوند که سابقه پژوهشی و دانش کافی در حوزه مقاله دارند. داوری می‌تواند به صورت Blind (پنهان بودن هویت داور یا نویسنده)، Double-Blind (پنهان بودن هویت دو طرف) یا Open Review (داوری آشکار) انجام شود.
- Detailed Review (بررسی دقیق):
- داوران با دقت به بررسی مقاله می‌پردازند و بر اساس معیارهای ذکر شده به تحلیل محتوا و کیفیت مقاله می‌پردازند. در این مرحله، نظرات و پیشنهادهای خود را در مورد نقاط قوت و ضعف مقاله و پیشنهاداتی برای بهبود ارائه می‌دهند. ممکن است داوران از نویسنده درخواست کنند بخش‌هایی از مقاله را اصلاح یا توضیح بیشتری ارائه کند.
- Feedback to Authors (بازخورد به نویسندگان):
- نظرات و پیشنهادهای داوران به نویسندگان ارسال می‌شود. نویسندگان می‌توانند با اعمال تغییرات و رفع نواقص، مقاله خود را بهبود دهند و آن را مجدداً به مجله ارسال کنند. این مرحله می‌تواند چندین بار تکرار شود تا مقاله به سطح کیفی مطلوب برسد.
- Final Decision (تصمیم نهایی):
- پس از اعمال تغییرات توسط نویسندگان و بررسی مجدد مقاله توسط داوران، سردبیر تصمیم نهایی در مورد پذیرش یا رد مقاله را می‌گیرد. در صورتی که مقاله با موفقیت از تمامی مراحل عبور کند، برای چاپ در شماره‌های آینده مجله در نظر گرفته می‌شود.
این مراحل و معیارها به ارتقای کیفیت علمی مقالات و اطمینان از دقت و صحت آن‌ها کمک می‌کند و به جامعه علمی این امکان را می‌دهد که به پژوهش‌های معتبر و به‌روز دسترسی داشته باشد